“Düşüncelerinize dikkat edin çünkü duygularınıza dönüşür, duygularınıza dikkat edin çünkü davranışlarınıza dönüşür.” Mahatma Gandhi’nin bu sözü kısaca tutumlarımızın nasıl oluştuğunu anlatır. Zira tutum, bir bireye atfedilen ve onun bir ruhsal nesne ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan eğilimdir.
Tutumların oluşumunda ve gelişiminde birden fazla dış etken vardır, bunlardan biri de basın-yayındır. Yapılan bir araştırmada basın-yayın şiddeti ve başkalarını düşmanca değerlendirme arasındaki ilişkiyi inceleyen bir sormaca [anket] gerçekleştirilmiştir. Araştırmada %49’u kız, %51’i erkek, yaşları 7-11 arasında değişen 3 ile 5. sınıflardaki 430 çocuğa sormaca uygulanmıştır. Kendini tanıtma belgeleri, arkadaş ve öğretmenlerinin değerlendirmelerinden yola çıkılarak okul yılının başlarında kitle iletişim araçlarında daha çok şiddet içeriği izleyen çocukların okul yılının sonlarında sözel, ilişkisel ve fiziksel[!] açıdan daha saldırgan olduğu görülmüştür. Okul yılının başlarında kitle iletişim araçlarında daha çok şiddet içeriği izleyen çocuklarda aynı zamanda başkalarını değerlendirmede okul yılının sonlarına doğru daha düşmanca bir yaklaşım sergilediği görülmüş ve bu çocuklar daha az toplum yanlısı davranmışlardır. Neticede araştırmada basın-yayındaki şiddete maruz kalma durumu, saldırgan tutum ve davranışların oluşmasında bir tehdit etkeni kabul edilmiştir.
Bir konunun farklı gazeteler[!] tarafından farklı bakış açılarıyla haberleştirilip bireye ve topluma sunulması ise özellikle bireylerin tutumlarının gelişiminde önemli bir etkendir. Yine bu konuda yapılan bir araştırmada haberlerin kişilerin tutumları üzerindeki etkisini ölçmek için bir deney yapılmıştır. ABD’de yapılan bu deneyde öğrencilere, insan haklarından ABD-Rusya ilişkilerine ve erke[enerji] sorunlarına kadar birçok konuda haber izletilmiştir. Öğrencileri, haberlerde erke ile ilgili ne kadar çok haber izlediklerine göre üç öbeğe ayırmışlardır: Sıfır haber, orta çoklukta haber ve çok fazla sayıda haber izleyenler. Çok fazla sayıda erke konularıyla ilgili haber izleyenler, dönemin ABD başkanı Carter’ı, onun erke konusunda yaptıklarına bakarak değerlendirmişlerdir. Bu konuda güçlü ve başarılı olduğunu düşünenler, Carter’ın genel başarısını da olumlu değerlendirmişler; bu konuda yetersiz olduğunu düşünenlerse genel başarısını da yetersiz görmüşlerdir. Erke konusunda az sayıda haber izleyen öğrenciler ise değerlendirmelerini Carter’ın erke konusundaki başarısına dayandırmamışlardır. Sonuçta haberler bazı noktaları diğerlerinden daha fazla öne çıkarma yöntemiyle seçmenlerin tutumlarını hangi özelliklere dayanarak şekillendireceğini de belirleyebilmektedir.
Kıbrıs Barış Harekatı’nın bireylerde ve toplumlarda nasıl tutumlar oluşturduğunu, bu dönemde basında olayların nasıl haberleştirildiğini araştırmak için 1974 yılı Temmuz-Ağustos ayları arasında yayımlanmış beş gazete cildini inceledim. Basında farklı gazetelerin olayı olumlu ya da olumsuz bir şekilde haberleştirmesi bu konuda önemli bir yere sahipti. Çünkü Türkler hakkında yazılmış olumsuz bir haber Rumların tutumlarını olumsuz etkileyecek aynı şekilde Rumlar hakkında yazılmış olumsuz bir haber de Türklerin tutumlarını olumsuz etkileyecekti. Akşam Gazetesi’nin 10 ağustos 1974 tarihli haberinin bir kısmında şöyle yazıyordu: “Türk askerinin kendilerine kötü tanıtılmasından sonra gerçeği öğrenmelerinin belirtisini dile getirmeleridir.” Rum halkının muhtemelen basından etkilenerek(burada muhtemelen dememin sebebi haberde bununla ilgili bir ayrıntı verilmemesi ama o tarihlerde halkın radyo[!] ve gazetelerin dışında başka haber kaynağının olmamasıdır.) Türk askeri hakkında olumsuz tutumlar oluşturduklarını ama daha sonra bu tutumlarının yönünün olumsuzdan olumluya doğru değiştiğini görüyoruz.
1) Douglas, A. Gentile, David A. Walsh, Paul R. Ellison, Michelle Fox ve Jennifer Cameron, “Media Violence as a Risk Factor for Children: A Longitudinal Study”, Media Violence and Peer Relations, Paper presented at the American Psychological Society 16th Annual Convention, Chicago: Illinois, 2004.
2) Çiğdem Kağıtçıbaşı, Zeynep Cemalcılar, “Dünden Bugüne İnsanlar -Sosyal Psikolojiye Giriş”, s.145-146.
3) Iyengar, S. Kinder, D. R., Peters, M. D., Krosnick, J. A. (1984), “The Evening News and Presidential Evaluations”, Journal of Personality and Social Psychology, 46, 778-787.
(Derginin Onuncu Sayısını Okumak İçin Tıklayınız)
