Öyle bir hayal kurun ki içine doğduğumuz gerçek alem insan eliyle genişletilsin ve günün sonunda insan ürünü yapay dünya gerçek alemden daha çekici bir yer haline gelsin. Steven Spielberg’in yönetmenliğini yaptığı 2018 yapımı Başlat filmi[!] bizlere böyle bir düş sunmakta. 2018 yılında Başlat’ın anlattığı bu alemi günümüzde duymayan ise artık kalmadı: Metavörs.[!] Elinizdeki yazıda bu kavram “ötegerçek” şeklinde karşınıza çıkacak, ne var ki malum kavramın tek Türkçe karşılığı bu değil: sanalötesi, üstevren, evrenötesi… Sefil gerçek alemden görkemli sanal aleme, bir diğer değişle “ötegerçek”e geçişi, gerçek dünyanın sanal dünya aracılığıyla kurtarılmasını okuyacağınız bu metinde sizler için hangi Türkçe karşılık daha uygun düşüyorsa o kavramı aklınızın bir köşesinde tutunuz. Hazırlanın! (Filmin heyecanını kaçırmadan ve sonunu söylemeden) Başlat filmini “ötegerçek” ve “toplum 5.0” kavramları etrafında inceleyeceğiz.
Ocak 2016’da, Beşinci Bilim ve Uygulayım Bilimi[teknoloji] Temel Tasarısı’nda Japon hükümeti “toplum 5.0”dan ilk kez bahsetti. Bu kavram sanal ve maddi alanın birleştiği, birbirine uyumlandığı akıllı toplum şeklinde açıklandı. Ertesi yıl, Japonya başbakanı Şinzo Abe, “Uygulayım bilimi, toplumlar tarafından bir tehdit değil, bir yardımcı şeklinde algılanmalı.” sözleriyle “toplum 5.0”ın felsefesini temellendirdi.¹ Abe’nin açıklamasından bir sene sonra, 2018’de, Başlat filmi benzer bir ileti ile seyirciyle buluştu. Ernest Cline’ın 2011 yılında yazdığı romandan[!] uyarlanan Başlat, beş duyu uzvumuzla [organ] hissedebildiğimiz halde gerçekliği sanal ortamda temellenen bir dünyayı bizlere sundu. Günümüzde erişilmesi mümkün bu dünyayı “ötegerçek” adıyla anıyoruz. Ama nedir bu “ötegerçek”?
İlk kez 1992 yılında Neal Stephenson’un Parazit[!] isimli bilim kurgu kitabında kullanılan kavramımız, günümüze değin çeşitli tanımlamalara konu olmuştur. O günden bugüne, ötegerçek kavramının bilgisayar tarafından yaratılan evren, sanallıkta birleşme alanı, somutlaştırılmış uzaysal genel ağ, [internet] benzetim [simülasyon] ve işbirliği mekanı gibi pek çok açıklaması yapılmıştır ki bu açıklamaların ortak noktası maddesel dünyanın ve veri dünyasının harmanlanması, gerçekliğin genişletilmesi fikridir.²
Başlat filminin konusu da bu harmanlama ve genişletme ile alakalıdır. Kısa bir özet yapmak gerekirse, “2045 yılı sonlarına doğru dünya yüzeyindeki pek çok şehir, eskimiş araba ve elektronik[!] eşyanın bulunduğu kenar mahallelere dönüşmüştür. İçerisinde yaşamanın keyif vermediği böylesi bir dünyada OASIS adındaki çok oyunculu çevrim içi bir oyun, insanlara eskimiş gerçek dünyadan kısa da olsa bir kurtuluş sunar. OASIS oyununun kurucusu Halliday’in ölümünden sonra açıklanan vasiyetine göre, Halliday tarafından oyun içerisine saklanan üç açkıyı [anahtar] bulan kullanıcılar, OASIS’in hisselerini ve oyun üzerindeki bütün denetimi ele geçirebilecektir.”³ Film üç açkıyı keşfetme macerasını konu eder. Denebilir ki, OASIS, yukarıda bahsi geçen “ötegerçek”in bir örneğidir. Ötegerçekliğin dünyasına giriş günümüzdekine benzer bir yolla, sanal gerçeklik gözlüğü, kulaklık ve çeşitli edevat kullanarak gerçekleşir.
“Ötegerçek”te kendine Parzival adını koyan, doğduğu gerçek dünyadaki ismiyle Wade Watts, genç bir delikanlıdır ve filmin esas kahramanlarından biridir. Watts uygulayım bilimine düşman gözüyle bakmaz, tam aksine onu gerçek dünyadaki eşitsizliği gidermek amacıyla kullanır. “Toplum 5.0”a uygun bir örnek teşkil eden tavrıyla Parzival doğal dünyadaki kötülüğü yapay dünyanın yardımı ile yenmeye çabalar. Başkan Şinzo Abe’nin söylediklerini kendisine ilke edinmiştir adeta… Peki filmin sonunda kahramanımız hem “ötegerçek”in hem de “toplum 5.0”ın tanımında bahsi geçen maddi ve sanal alem işbirliğini sağlamayı başarabilmiş midir? Bunu söylemek bendenize düşmez. Soruya cevap vermek siz okuyucunun sorumluluğundadır. Acaba yanıt ne ola ki?
1) endustri40.com
2) Lee L. H., Braud T., Zhou P., Wang L., Xu D., Lin Z., Hui P., “All One Needs to Know About Metaverse: A Complete Survey on Technological Singularity, Virtual Ecosystem, and Research Agenda”, 2021, arXiv preprint arXiv:2110.05352, s. 1.
3) tr.wikipedia.org
(Derginin Onuncu Sayısını Okumak İçin Tıklayınız)
