Sizi bilmem ama yaymaca denildiğinde benim aklıma ilk Sam Amca gelir. Sam amcanın 19. yüzyılda başlayan ve günümüze kadar ulaşan bir serüveni var. Gelin birlikte ufak bir zaman yolculuğuna çıkalım.
Kökeni
Kesin kökeni belli olmamakla birlikte rivayete göre Sam Amca adı, 19. yüzyılda bir et paketleyicisi[!] olan Samuel Wilson’dan türetilmiştir. 1812 yılında bir hükümet müfettişi olan Elbert Anderson, Troy, New York’ta bulunan ve müdürü Samuel Wilson olan bir üretim evinden et satın alıyordu. O dönemde tedarikçiler, gönderdikleri yiyeceklerin üzerine kendi isimlerini ve erzağın nereden geldiğini damgalamak zorundaydı. Dolayısıyla paket[!] etleri muhafaza eden fıçıların üzerine Elbert Anderson’ın kısaltması E.A. ve United States’in kısaltması U.S. damgalanıyordu. Üretim evinde çalışan bazı işçiler, U.S. kısaltmasının ne anlama geldiğini soranlara şaka yollu Uncle Sam’ın kısaltması olduğunu söylerlerdi. Bu şaka giderek yaygınlaştı ve önce tüm üretim evinde ardından tüm kasabada bilinir hale geldi. Bu iddia 1842’ye kadar herhangi bir basılı kaynakta yer almadığı için gerçekliği sorgulanmaktadır. Ayrıca Sam Amca’dan kesin olarak bahsedilen en eski kayıt, Wilson’ın hükümetle yaptığı sözleşmenin öncesine yani 1810 yılına aittir.
Simgeleşmesi
Sam Amca simgesi ilk olarak 1830’larda mizahi çizimlerde [karikatür] görülmeye başlamıştır. Ancak o zamanlar Sam Amca’nın görünümü bugünküne pek benzemiyordu. Sam Amca, İngiliz mizah dergisi Punch’ın çizerleri tarafından ince, uzun boylu, duluklu [favori], çizgili pantolon ve uzun şapka giyen bir adam olarak tasvir ediliyordu. Sam Amca simgesine son şeklini veren Amerikalı ilk çizerin Thomas Nast olduğu tahmin edilir. Nast, 1870’lerden sonra Sam Amca’yı beyaz sakallı, yıldız desenli ceket ve şeritli pantolon giyen bir adam olarak çizmeye başlamıştır. Nast’ın Sam Amca çizimleri, Harper’s Weekly dergisinde yayınlanmış ve Amerikan halkı tarafından çok beğenilmiştir.
Yaymaca Aracı Olarak Kullanılması
Sam Amca simgesinin yaymaca aracı olarak kullanılması I. Dünya Harbi döneminde James Montgomery Flagg’in, “Lord Kitchener Wants You” posterini[!] temele alarak hazırladığı çizimiyle başlamıştır. Bazı kaynaklara göre Flagg’in Sam Amca tasviri ilk kez 6 Temmuz 1916’da Leslie’s Weekly dergisinin kapağında “Hazırlık için Ne Yapıyorsunuz?” başlığıyla halkla buluşmuştur. Bu çizimin 1917 ve 1918 yılları arasında dört milyondan[!] fazla nüshasının basıldığı tahmin edilmektedir.
Flagg’in 1916’daki çizimi ilerleyen dönemde hepimizin aşina olduğu (Sam Amca’nın parmağını izleyiciye doğrulttuğu ve “Seni Amerikan ordusu için istiyorum” yazılı poster[!]) haline evrildi ve birçok Amerikalı erkeğin orduya katılmasına vesile oldu. Maalesef Sam Amca posterinin[!] ABD ordusu tarafından ne zaman resmi olarak kullanılmaya başlandığını bulamadım fakat yukarıda da bahsettiğim üzere Sam Amca halkın kendi içinde ürettiği ve basının geliştirmesi sonucu oluşmuş bir simgedir. Kendiliğinden ve etkili bir biçimde oluşan bu simgeyi kullanmak ABD hükümeti için zor olmamıştır diye tahmin ediyorum.
Farklı Kullanım Amaçları
Birçoğumuz Sam Amca’nın posteri[!] sayesinde orduya alımın artırıldığını ve savaş yanlısı olma fikrinin dayatıldığını biliyoruz. Peki amcamızın askerlik harici konularda da “bizi istediğini” biliyor muydunuz? Birkaç örnek vermek gerekirse:
Savaş Senedi
Amerika Birleşik Devletleri’nin savaş giderlerini akçalamak için savaş senetlerinin satın alınmasının önemini vurgulamak amacıyla Sam Amca posterleri[!] çeşitli şekillerde kullanıldı. Posterlerde[!], senetlerin (Özgürlük Bonosu) satın alınmasının, Amerika Birleşik Devletleri’nin savaşta zafer kazanmasına ve Amerikan halkının özgürlüğünü korumasına yardımcı olacağı iddia ediliyordu.
Kadınları Teşvik Etmek
Erkeklerin cepheye gitmesi sonucu oluşan işçi boşluğunun giderilmesini amaçlayan posterler[!], kadınların üretim evlerinde çalışması, tarım yapması ve Kızılhaç’ta gönüllü olması gerektiğini topluma yaymaya çalıştılar.
Yakıt İhtiyacı
ABD, Birinci Dünya Savaşı’na katıldığı zaman dünyanın en çok taşıtına sahip ülkelerinden biriydi. Ayrıca sahip olduğu nüfus ve geniş yüz ölçümü nedeniyle yüksek miktarda taşıl[fosil] yakıt tüketiyordu. Artan talebi karşılayabilmek için Amerika Birleşik Devletleri Yakıt İdaresi çeşitli tasarruf uygulamaları başlattı ve “Sam Amca’nın o fazladan küreğe ihtiyacı var.” yazılı posterler[!] yayımladı.
Sonuç
Sam Amca yaymacası başarılı olarak kabul edilir. Posterlerin[!], Amerikan halkını manevi olarak güçlendirdiği ve savaşa verilen desteği artırdığı savunulur. Hatta savaşın kazanılmasında önemli bir etken olduğunu söyleyenler dahi vardır. Herkesin mutabık olduğu konu ise; Sam Amca’nın ülke sınırlarını dahi aşarak çok geniş kitlelere yayıldığı ve Amerikan kültürünün bir parçası haline geldiğidir.
1) Discovery / Uncle Sam – Who Was He?
2) Bir Hikayesi Var / Kim Bu Uncle Sam?
3) en.wikipedia.org
4) Time.com
5) en.wikipedia.org
