Günümüzde uygulayım biliminin gelişmesiyle bireylerin daha çok gençlik döneminde kullanmaya başladığı yeni basın uygulamalarının sayısı artmıştır. Farklı nedenlerden dolayı kullanılan bu uygulamaların olumsuz etkileri olumlu etkilerine göre daha çok gündeme gelmektedir ve özellikle gençlik dönemindeki bireyler üzerinde birçok olumsuz etkisi vardır. İngiltere’de yapılan bir araştırmaya göre 14-24 yaş aralığındaki gençlerin snapchat, facebook, twitter ve instagram gibi yeni basın uygulamalarıyla uzun süreli etkileşimleri bunalımı, kaygıyı, fiziksel[!] görünümle ilgili endişeleri ve yalnızlığı tetikliyor.¹
Özellikle çocukların ve gençlerin yeni basın uygulamalarında karşılaştıkları tehlikeler yetişkinlere oranla daha fazladır. UNICEF’in 2017 yılında yayımladığı Dünya Çocuklarının Durumu: Sayısal [dijital] Dünyada Çocuk adlı belgede çocukların çevrim içi ortamda karşı karşıya kaldığı tehditler üç öbekte ele alınmaktadır: İçerik tehlikeleri, iletişim tehlikeleri ve davranış tehlikeleri. İçerik tehlikeleri; çocukların istenmeyen ve uygunsuz içeriklere maruz kalmalarıdır. İletişim tehlikeleri; çocukların yetişkinler tarafından fiziksel, duygusal, cinsel ve iktisadi istismara maruz kalmalarıdır. Davranış tehlikeleri ise çocukların tehlikeli içeriğe veya iletişime katkıda bulunacak şekilde davranmalarıdır.
Yeni basın hesaplarını toplumsallaşmak [sosyalleşmek] için kullanmak yukarıda saydığımız tehlikelerin başlıca sebebidir zira bu kullanım şeklinde birey zamanının büyük bir kısmını bahsi geçen sanal mecralarda geçirmeye başlar. Düşük gerçeklik algısına sahip bu mecralarda uzun süre vakit geçirmek bireyde gerçeklik algısının kaybolmasına yol açabilir. Gerçeklik algısı kaybolan bir birey bu mecralardan uzaklaştığında ise kendini, hayatını, çevresini anlamlandırmakta zorlanır ve duygu bozuklukları, yalnızlık gibi birçok olumsuzluk baş göstermeye başlar. Bu tür mecraların sorunlu kullanımının iki düzeyi vardır. Birincisi henüz bağımlılık aşamasına varmamış sorunlu kullanımdır. İkincisi ise bağımlılıktır. Bu iki kullanım düzeyi için önleyici, koruyucu ve tedavi edici şeklinde üç farklı müdahale yöntemi bulunmaktadır. Önleyici yöntem, bağımlılık tehlikesinin ortaya çıkmasını engellemek amacıyla gerçekleştirilen müdahaledir. Koruyucu yöntem sorunlu kullanım aşamasındayken bağımlılık gibi olumsuz sonuçları azaltmak amacıyla gerçekleştirilen müdahaledir. Tedavi edici yöntem ise bağımlılıktan kurtulmak için gerçekleştirilen müdahaledir.
Türkiye’de bu tür müdahaleler ruh bilimciler ve toplumsal hizmet uzmanları gibi ruh sağlığı alanında çalışan meslek toplulukları tarafından gerçekleştirilir. Yeni basın hesaplarının sorunlu kullanımı konusunda faaliyet gösteren en yaygın kurum ise Yeşilay’dır. Yeşilay’a göre gereğinden fazla yeni basın kullanımı uygulayım bilimi bağımlılığının alt başlıklarından biridir. Bu nedenle Yeşilay gereğinden fazla yeni basın kullanımı rahatsızlığında uygulayım bilimi bağımlılığı başlığı altında bir tedavi yöntemi uygular. Yeşilay’a göre bağımlılığı önleyen en büyük etken ailedir. Yeşilay, bağımlılığı önlemek için ailelerin üstlenmeleri gereken görevleri “Ne yapmalı?” ve “Ne yapmamalı?” şeklinde iki başlığa ayırmıştır.
Ne yapmalı?
1)Çocuklarınızı arkadaşları ile doğal yollardan görüşmeleri için yönlendirin, akranlarıyla toplumsallaşmasını sağlayın.
2)Çocuklarınızı yetenek ve ilgi alanlarına uygun idman [spor] dallarına yönlendirin.
3)Çocuğunuzun arkadaşlık ilişkilerini destekleyin, çocuğunuzu arkadaşlarıyla bir araya getirmeye gayret gösterin.
4)Çocuğunuzun bilgisayar kullanımını denetleyin ve sanal ortamdaki arkadaşlarını tanıyın.
5)Çocuğunuzla vakit geçirin.
Ne yapmamalı?
1)Akıllı telefon, [!] tablet[!] gibi uygulayım bilimsel aletleri çocukları teselli etmek, boş zamanlarını değerlendirmek ve susturmak için kullanmayın.
2)Sadece ekran[!] süresine odaklanmayın, çocukların uzun süre denetimsiz genel ağ [internet] kullanımına izin vermeyin.
3)Yemek ve çay saatlerinde bilgisayar başındaki çocuğa hizmet etmeyin, size katılması için teşvik edin. Sorumluluklarını onun yerine yüklenmeyin.
4)Televizyon[!] veya bilgisayar benzeri uygulayım bilimsel alet merkezli ev düzeni kurmayın. Uygulayım bilimsel aletler ortak kullanım alanında olabilir.
5)Akıllı telefon, tablet gibi aletlerin gereğinden fazla kullanılmaması için ona görevler verin ve aldığı görevleri yerine getirmesi için çocuğunuzu teşvik edin.
6)Çocuğunuza genel ağ kullanımının olumsuz süreçleri hakkında çok fazla önerme sunmaya çalışmayın. Çocuk sık sunulan önermeleri unutur veya karıştırır. Sık sık aynı cümleleri kurmak sürecin önemini azaltacaktır. Sizin için en önemli önermeyi sunmaya çalışın.
7)Çocuğunuza ahlak dersi vermeyin, eleştirme ve suçlama yapmayın. Onun yaşadığı duyguları inkâr etmeyin, anlamaya çalışın.
8)Yaralayıcı önermeler ve sözler kullanmaktan kaçının. Yaralayıcı önermeler kullanıldığında iletişim bozulur ve iletişimin bozulması ile çocuk kendisini savunmaya başlar. Bu savunmalar sonucunda çocuk içine kapanır veya sık sık yalan söyler. Yeşilay ayrıca her şeye rağmen uzun süreli yeni basın ve genel ağ kullanımının engellenemediği durumlarda mutlaka bir uzmandan destek almak gerektiğini belirtiyor.²
1) EHMKE, Rachel,’’Sosyal Medyayı Kullanmak Gençleri Nasıl Etkiliyor? ’İngiltere 2020, s.12-13
2) Yesilay.org.tr (01.06.2023)
