Tarih boyunca insanlar, ruhu besleyerek gelişmeye açık bir hale getirdiği gerekçesiyle sanatın önem taşıdığı düşüncesinde birleşmişlerdir. Bahsedilen gelişim sürecine farkındalık kazandıran sanat dallarından biri de tiyatrodur.[!] Bir olayın veya bir durumun duyguların ve düşüncelerin yardımıyla sahnede sergilenmesi anlamına gelen tiyatro, fikriyata derinlik kazandıran, düşünme becerilerini geliştiren, olayları anlamada fayda sağlayan öğretici metinlerden meydana gelmektedir. Eski Yunan’da ortaya çıkan bu metinler, önceleri toplumun dini ve milli değerlerinden yola çıkılarak kaleme alınmıştır. Zamanla dini ve milli değerlerin getirdiği kurallardan arınan oyun metinleri evrensel bir nitelik kazanmış, oyunların içeriği dini törenler çizgisinden insanların doğayla iç içe geçtiği, günlük yaşantının zorluklarının anlatıldığı olaylara kaymıştır. Denebilir ki dinin ve doğal olarak bölgeselliğin etkisinin azalmasıyla tiyatro evrensel bir boyut kazanmıştır. Böylelikle adeta sanatın evrenselliği düşüncesi kanıtlanmıştır.
Türk-İslam Medeniyetinin Batılı anlamda bir tiyatro metni hazırlaması uzun zaman almış, ancak Tanzimat Dönemi’nde, Batılı anlamda ilk Türk tiyatro metinleri kaleme alınabilmiştir. Tanzimat Dönemi Türk edebiyatı tiyatro eserleri ile Batıdaki örnekleri karşılaştırıldığında ise aradaki fark çok açık bir şekilde gözlemlenebilmekte, Türk Tiyatrosu’nun mütevazı adımları tespit edilebilmektedir.
Batı Edebiyatında Tiyatro
Batı edebiyatında tiyatro, 17.yy’da ortaya çıkan klasisizmin[!] getirdiği kuralcılığa dayanmaktadır. 17.yy’da akıl ve sağduyu tiyatro metinlerinin asıl konusudur. Belirli kurallara bağlı olan klasisizm, düşüncelerin özgür bir şekilde ifade edilmesini zorlaştırmıştır. Duygu ve düşüncelerden uzak bir anlatımdan sıkılan yazarlar ise 19.yy’da klasisizme tepki olarak romantizm[!] akımını benimsemişlerdir. Romantizm, duygu ve düşüncelerin ağırlıkta olduğu, yazarların eserlerini yazarken daha özgür oldukları bir akımdır. Romantizm akımı ile yazarlar, kendilerini daha özgür hissetmişler ve dünyanın önemli tiyatro eserlerini kaleme almışlardır. Victor Hugo da romantizm akımıyla önemli eserler meydana getiren sanatçılardan biridir. Hugo’nun Hernani isimli tiyatro oyunu 19.yy ve sonrasında bu akımı temsil eden metinlerden biridir. Eser, Tanzimat Dönemi’nde Türkçeye çevrilmiş ve Türk edebiyatçılarını da etkilemiştir. Eserde babasının ölümü üzerine tüm mal varlığını kaybeden Hernani’nin çektiği sıkıntılar ve sevdiği kıza kavuşma mücadelesine değinilmiştir. Hernani’de ayrıca krallar[!] ve soylular da konu edinmektedir. Kral ve soylulara tiyatro metinlerinde yer verilmesi, Batı edebiyatının özelliklerindendir. Toplum yaşamı hakkında bilgi veren ve bunu yaparken aynı zamanda duygu ve düşünceleri ayrıntılı bir şekilde aktaran romantizm akımı Türk edebiyatını da etkilemiş ve yeni edebi metinlerin ortaya çıkmasında fayda sağlamıştır.
Türk Edebiyatında Tiyatro: Tanzimat Fermanı Etkisi
Türk edebiyatında Tanzimat Edebiyatı’ndan önceki dönem ”Divan Edebiyatı” şeklinde adlandırılmaktadır. Yalnızca şiirler ve düz yazı eserler kaleme alınan Divan Edebiyatı’nda; insanın ve doğanın gerçekliği yerine olağanüstü olaylara yer verilmiş, ayrıca eserlerde içerikten ziyade üslûp önem kazanmıştır. Türk edebiyatı yazarları, Tanzimat’tan sonra Çağdaş Edebiyat ile tanışmış, daha önce hiç tecrübe etmedikleri yeni edebi türlerde eserler vermeye başlamışlardır. Türk edebiyatının Tanzimat Fermanı ile başlayan döneminde; yabancı eserlerin Türkçeye çevrilmesi, hikâye ve roman[!] türünde yeni yazın türlerinin ortaya çıkması gibi yenilikler meydana gelmiştir. Buradan da anlaşıldığı üzere tiyatro, Tanzimat Dönemi’nden önce Türk edebiyatında hiç görülmemiş bir edebi türdür. Yazarlar, yeni karşılaştıkları bu yazın türünde eser vermeye çalışırken tecrübesizlik nedeniyle metinlerde eksik anlatımlar yapmışlardır. “Yenileşme Devri” Türk edebiyatındaki ilk çağdaş tiyatro ise, 1859’da Şinasi’nin kaleme aldığı Şair Evlenmesi adlı eserdir.
Belirtildiği gibi, Şair Evlenmesi, Türk edebiyatının ilk çağdaş tiyatrosu niteliğini taşıdığından, çeşitli kusurlara sahiptir. Şair Evlenmesi’ndeki kusurlar şunlardır: Tanzimat eserlerinde asıl amaç toplum sorunlarına değinerek topluma yön vermektir. Anlatılmak istenen iletiler açık bir şekilde ifade edilmeli ve tiyatro metinleri toplumu harekete geçirecek şekilde yazılmalıdır. Şair Evlenmesi de toplumu bilinçlendirmekten ziyade var olan düzen içinde insanların nasıl yaşadığını anlatan bir eserdir. Eseri daha yakından incelemek Tanzimat Dönemi’nin ilk eserlerini anlamada fayda sağlayacaktır.
Eserin başkahramanı şair Müştak Bey, Batı’nın giyim-kuşamından yaşayış şekline kadar birçok özelliğini örnek almaktadır. Müştak Bey, mahallesindeki çok sevdiği Kumru Hanım’la, araya soktuğu görücüler sayesinde evlenir. Nikah bitince karşısında Kumru Hanım’ı değil de onun ablası Sakine Hanım’ı gördüğünde büyük bir şaşkınlığa uğrar. Ortadaki yanlış anlaşılmayı fark eden Müştak Bey, İmam Hikmet Efendi’nin yardımıyla bu yanlışlıktan kurtulur ve sevdiği kadın ile evlenir.
Tanzimat Dönemi’nin ilk tiyatro metni Şair Evlenmesi, eserin özetinden de anlaşılacağı üzere toplumsal konuları ele alan bir eserdir. Görücü usulü evliliğin yanlışlarından bahsedilen eserde, toplumun yaşayışı hakkında bilgi almak mümkündür. Şair Evlenmesi’nin akıl ve sağduyuya dayanan anlatımı ise onu klasisizm akımıyla yazılmış eserler arasında saymamızı sağlamaktadır.
Tanzimat Dönemi’nin getirdiği yenilikler, toplumda çağdaşlaşmayı sağlamış, okuma-yazma oranlarının artmasına katkıda bulunmuştur. Yine aynı dönemde tiyatro metinlerinin yazılması ve sahnelenmesi, edebi anlamda yenilikler getirmiştir. Toplum, yanlış Batılılaşmayı ve toplumsal konuları tiyatro metinlerinden öğrenmiş, yeni bir yaşam içerisinde değişmeye başlamıştır. Tanzimat Edebiyatı, Batı edebiyatıyla karşılaştırıldığında birçok eksiğine rağmen kendi kültürel[!] değerlerini tiyatro metinlerine aktardığı için Dünya Edebiyatı’nda önemli bir yer elde etmiştir, denebilir. Her medeniyet kendi kültüründen aldıklarını eserlerine aktarabildiği kadar özgün eserler bırakmaktadır.
(Derginin Yedinci Sayısını Okumak İçin Tıklayınız)
