Yaymaca[propaganda], temel anlamda karşıdakini ikna etme sürecidir. Yaymaca sürecinde karşıdakini ikna ederken eksik, yanlış ve tasarlanmış bir bilgi vermektir. Yaymaca kavramı incelendiğinde çok farklı yöntemlere başvurulduğu görülmektedir. Her an yeni bir biçim ve uygulama alanı içerisinde kendisine yer bulabildiğinden ve bilgi vermenin her türlü şekline başvurduğundan yaymaca tanımını yapmak zordur. Bir fikrin yaymacasını yapmak aslında bir düşüngüsel[ideolojik] söylemin bilerek ve isteyerek toplumsal zihne tohum gibi ekilmesidir. Zihin yapılandırılması, her zaman yeni bir fikri benimsetmek veya yaymak demek değildir. Hazır ve uygulanması istenen düşüngüsel kurguların da devam ettirilmesini sağlama aracıdır. Dolayısıyla yaymaca sadece yeni bir fikir aşılaması değil aynı zamanda var olanı istenene evirme sürecidir.
Yaymacanın uygulanma amacı bellidir. Amacı belirsiz ve herhangi bir belli yönteme dayanmayan yaymaca eyleminin gerçekleşmesi mümkün değildir. Yaymaca hiçbir zaman bir bilinmezlikten kaynaklanmamaktadır. Her zaman bir kastı ve tasarısı vardır. Bu nedenle yaymaca birçok farklı kalıpta karşımıza çıkabilir. Dünyada yaymacanın sayısız örneği bulunmaktadır ve yaymaca örneklerini sınıflandırmak mümkündür. Yaymacanın beyaz, kara, gri[!], silahlı gibi sıfatları bulunmaktadır.
Yaymacayı tanımlamak için kullanılan diğer bir terim, “yanlış bilgilendirme”dir. Yanlış bilgilendirme, genellikle “kara yaymaca” gibi görülür çünkü kara yaymaca yanlış bilgi kullanır ve yaymacanın en çirkin halidir. Kara yaymacanın kaynağı resmi olarak belirsiz ve gizlidir. Amacı hedef alınan tarafı karalamak olduğu için küçümseyici, kötüleyici ve yerici her türlü konuya kara yaymaca içerisinde yer verilmektedir. Bu yüzden kaynakları bakımından yaymaca çeşitleri içerisinde en tehlikelisi ve en dikkat edilmesi gerekenidir. Kara yaymaca uygulanırken çoğu zaman kaynak sanki belliymiş gibi farklı bir hedef gösterilmektedir. Halk, bilgiyi kendi kaynağından aldığını zannetmiş ancak gerçekte düşman unsurların kara yaymacaları ile etkilenmişlerdir. Örneğin siyasi seçimlerde fazlasıyla kara yaymaca yapıldığını görür ve hissederiz. Adaylar iktidar uğruna yalan söylemeyi, halkı yanlış yönlendirmeyi fazlasıyla tercih ederler. Daha sonrasında adayların söylemlerinin yanlış bilgi içerdiği ortaya çıksa bile ilk yalan söylemler kadar etki yaratmaz ve toplumun bir kısmı yanlış bilgi ile seçim sürecini çoktan tamamlamıştır.
Diğer yaymaca türü beyaz yaymacadır. Kartlar[!] beyaz yaymacada açık oynanır. Kaynağı bellidir ve kaynak zaten kendisini ortaya çıkarmak istemektedir. Bilgi ham hali ile sunulduğu ve kaynağı teyit edilebildiği için yaymaca güç kazanır. Beyaz yaymacanın malzemesi haberdir. Seçim dönemi örneğinden devam edersek taraflardan birinin yaptığı yanlış bir hamle diğer tarafın elini güçlendirir ve beyaz yaymaca yaparak bu yanlışı kaynağı ile halka arz eder. Başka bir örnek ise yapılan kara yaymacaları ortaya çıkaran birçok yeni basın hesabı bulunmaktadır. Haberlerin kaynağını bulup doğruluklarını teyit ederek ortaya çıkan yanlış anlaşılmaların düzeltilmesi için uğraşırlar. Böylelikle kaynağı doğru aktararak halkı bilinçlendirip kara yaymacanın yayılmasını engellerler.
Kara yaymaca ve beyaz yaymacanın arasında bir yaymaca daha bulunmaktadır, o da gri[!] yaymacadır. Aslında anlaşıldığı gibi ne beyaz ne karadır. Gri[!] yaymaca türünde kaynak tam belli değildir, ortaya atılan iddiaların doğruluğu da güvenilir denilemez fakat yalanlamak da mümkün değildir. Amaç rivayetler yaymaktır, insanların düşüncelerine şüphe tohumları ekmektir. Bu şekilde zihinler bulandırılmaktadır. Doğru olaylara farklı yorumlar katarak olayların muhatabını küçük düşürmek amaçlanır. Eğer kurmaca iyi yapıldı ise rivayetler artık gerçek gibi konuşulur. Böylelikle amaca ulaşılır. Gri[!] yaymaca, daha çok ikna faaliyetini yürüten yaymaca unsurunun desteklenmesi ve düzenlenmesi biçiminde karşımıza çıkmaktadır. Gri[!] yaymaca adeta beyaz ve kara yaymaca türlerinde kötü niyetli iletileri iletmek için yapılan bir girişimdir. Gri[!] yaymaca, kaynağın yapılandırılması; iletilerin içeriklerinin belirlenmesi, hangi iletilerin iletileceğinin saptanması ve iletileri belli bir düzenle yaymayı sağlamaktadır. Günümüz dünyasındaki tanıtım faaliyetleri, siyasi girişimlere verilen para destekleri, şirket içi yapılanmalardaki hesaplama ayarları hep bu türden yaymaca faaliyetleridir.
Yaymacanın son türü ise silahlı yaymacadır. “Silahlı yaymacanın” kaynağı terör örgütleridir. Silahlı örgütler, varlıklarına ve söylemlerine dikkat çekmek amacıyla kanlı eylemler yapabilmektedir. Terör[!] örgütlerinin yaptıkları bu kanlı eylemler basında kendine geniş yer bulmakta ve basın; söz konusu terör örgütlerinin gösterdiği güç gösterisinin aracısı durumuna gelmektedir. Teröristlerin amacı da sıra dışı ve çarpıcı eylemlerle basının ve dolayısıyla halkın ilgisini kendi üzerlerinde toplamaktır. “Silahlı yaymaca ile halkı devletten bıktırmak amaçlanır. Silahlı yaymaca genellikle mutsuz, eğitimsiz halk kesimini hedef alır. Bitip tükenmediklerini göstermek için uçak, gemi kaçırma; bombalama, toplu taşıma araçlarına gaz verme, tarama; köy basma gibi kültürel[!] boyutu büyük eylemler kurmaktadırlar.
Yaymaca kavramının düşüngüsel fikir temelinde yalan, yanlış, hile, biçim bozma gibi kelimeler içeren eğilim yaratma sürecidir. Yaymaca; görüntüler, simgeler ve laflar yoluyla toplumsal ya da bireysel manada kişilerin önyargılarını, fikirlerini, tutumlarını ve düşüncelerini değiştirme sürecidir. Bunun için uygulayım biliminden faydalanırlar. Yaymacayı yapanlar uygulayım biliminde gelişen, yenilenen ilerlemeleri kullanarak düşüncelere yön verir ve daha büyük topluluklara ulaşır. Yaymaca, kavramsal açıdan bahsedilen biçimde bir dönüştürme, değiştirme ve evirme süreci ise de sadece kışkırtmak, dışsal ögelere yönelik bir faaliyet gibi algılanmamalıdır. Yaymaca içsel duygu, eğilim, tutum ve düşüncelerin de belirlenmesinde kullanılan bir yöntem manzumesidir. Bu manada yaymaca hem kışkırtma hem de bütünleştirme biçiminde iki farklı eğilimi bünyesinde taşıyan bir olgudur.
Yaymacanın fikir, eğilim ve tutum belirleme amacı hem düşüngüsel manada siyasal alanların hem de tüketim, aidiyet ve karar alma biçimindeki toplumsal alanların hizmetinde kullanımını mümkün kılmaktadır. Beyaz, gri[!] ya da kara olarak adlandırılması yaymacanın düşüngüsel belirlenimini ve dizgesel faaliyet alanlarını farklılaştırmamaktadır. Her haliyle yaymaca, bir amacı, bir yöntemi, belli bir düzeni olan kasıtlı, tasarlanmış bir zihin yönetim sürecidir.
Yaymacanın başarı sırrı, onun bilinmeyen bir kaynaktan, bilinen ve etki edilmek istenen bir topluluğa ya da kişiye yönelik dizgeli sunumuna bağlıdır. Bu sunum; kimi zaman bir kişi, kimi zaman bir topluluk kimi zaman da bir devlet düzeni tarafından gerçekleştirilebilir. Kaynağı ve tertip yapısı ne olursa olsun, yaymaca; zihin belirleme, fikir yaratma, tutum değiştirme ve eğilim belirlemeye hizmet eden bir dizgeli süreçtir. Yaymacanın dizgesel kullanımı ve belli kurallara sahip olması, yaymacanın başarısını belirler.
